BUDOWNICTWO KASZUB POŁUDNIOWYCH I ZACHODNICH
1. CHAŁUPA GBURSKA Z WDZYDZ KISZEWSKICH jest kopią XVIII-wiecznej zrębowej chałupy podcieniowej w której Teodora i Izydor Gulgowscy urządzili pierwsze na ziemiach polskich muzeum na wolnym powietrzu. Wzniesiono ją w 1936r. - 4 lata po pożarze, który strawił zabytkową chałupę wraz z unikatową kolekcją czepców, malarstwa na szkle, mebli i sprzętów gospodarskich. Wnętrze podzielone zostało na narożną sień, izbę i alkierz, które wyposażono w tradycyjne meble, narzędzia pracy z przełomu XIX i XX w. oraz fotografie przedstawiające Muzeum za życia jego założycieli. W rogu izby usytuowany jest charakterystyczny piec z kafli doniczkowych. Przed chałupą znajduje się kapliczka słupowa z rzeźbą Św. Jana Nepomucena.
W pobliżu chałupy Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie ufundowało w 1977r. POMNIK poświęcony „Twórcom Skansenu Kaszubskiego - Teodorze i Izydorowi Gulgowskim”. Wykonany został wg projektu Wawrzyńca Sampa. Znajdująca się z prawej strony pomnika ścieżka prowadzi do miejsca spoczynku ZAŁOŻYCIELI MUZEUM.
2. CHAŁUPA RYBACKA Z WDZYDZ TUCHOLSKICH wybudowana została w latach 20-tych lub 30-tych XIX w. Ukazuje stan wnętrza po przebudowie na pocz. XX w. z meblami i sprzętem rybackim używanym przez bezrolną rodzinę wiejską. Do Muzeum została przeniesiona w 1954 r. staraniem Muzeum Pomorskiego w Gdańsku. Najstarsi bywalcy pamiętają ówczesny "skansen" jako tzw. „Chaty Kaszubskie” będące pod bezpośrednią opieką miejscowego „kustosza” Wiktora Grulkowskiego.
W pobliżu chałupy, zaraz za dawną bramą Muzeum, spoczywa pamiątkowy głaz poświęcony Róży Ostrowskiej - związanej z Wdzydzami pisarce, który ufundowany został w 2005 r.
3. CHAŁUPA GBURSKA Z CHRZTOWA wzniesiona została w 1852r. w technice zrębowej z drewna sosnowego obrabianego toporami. Wówczas na Pomorzu zanikała tradycja budowy chałup podcieniowych. W zasobnych zagrodach gburskich zastępowane były chałupami z wnękami w ścianie długofrontowej, wzorowanej na formach klasycystycznych. Przykładem takiej konstrukcji jest właśnie chałupa z Chrztowa, która zgodnie z ówczesną modą w budownictwie wiejskim, zwrócona jest ścianą frontową do drogi. W 1912r. przebudowano wnętrze chałupy - burząc ścianę oddzielającą wnętrze komina od sieni utworzono kuchnię nie występującą dotąd w takiej formie w budownictwie pomorskim. Wnętrze chałupy zajmuje wystawa poświęcona Teodorze i Izydorowi Gulgowskim oraz wdzydzkiemu rękodziełu artystycznemu.
4. ZABUDOWANIA ZAGRODNIKA Z BORSKA utworzone w latach 80-tych XIX w., są przykładem siedliska będącego własnością niezamożnego mieszkańca wsi tzw. "zagrodnika". "Zagrodnik", a powszechniej "ogrodnik" w dawnym nazewnictwie, to bezrolny mieszkaniec wsi posiadający zagrodę i ogród, w którym uprawiał jarzyny. CHAŁUPA mimo niewielkiej powierzchni należała do wielopokoleniowej rodziny - w większej izbie mieszkał właściciel z żoną i dziećmi, a w mniejszej "starkowie" - czyli "dziadkowie". Mieszkańcy utrzymywali się z pracy najemnej, hodowli i rzemiosła. Wyposażenie stanowią oryginalne - zakupione wraz z chałupą - meble i sprzęty domowego użytku z lat 20-tych i 30-tych XX w.. Obok chałupy zbudowano wg tradycji XIX-wiecznej stodoła z klepiskiem oraz małym chlewem, które rozbudowano w czasach późniejszych o warsztat i dwa chlewiki. W warsztacie, funkcjonującym w zagrodzie od lat 20-tych XX w., właściciel zajmował się kołodziejstwem, stolarstwem, szkutnictwem i ciesielstwem.
5. CHAŁUPA GBURSKA Z PIECHOWIC datowana jest na k. XVIII w. Część podcienia zabudowano w latach 80-tych XIX w. zgodnie z panującą wówczas modą zamieniania na kuchnię komór zakominowych powiększanych właśnie o część podcienia. Do Muzeum chałupę przeniesiono w 1966 r. Wewnątrz znajduje się wystawa: „Wdzydzkie rękodzieło artystyczne - warsztaty” oraz odbywają się lekcje muzealne: haftu, malarstwa na szkle i wyrobu kwiatów z papieru.
6. ZAGRODA GBURSKA Z NAKLI złożona jest z chałupy gburskiej, chałupy robotniczej, chlewa, stodoły, studni, pieca chlebowego oraz piwnicy. Stanowi przykład zagrody zamożnego kaszubskiego chłopa tzw. "gbura".
CHAŁUPA GBURSKA Z LIPUSKIEJ HUTY została wybudowana w 1787r. Fundatorem był właściciel huty szkła, które powszechnie występowały na Pomorzu od XVII do XIX w. z uwagi na bogate zasoby leśne regionu. Chałupa posiada czteroprzęsłowy podcień pełnoszczytowy, we wnętrzu obszerną sień, komorę, alkierz izbę paradną i deputatną przeznaczoną dla rodziców. "Deputat" zapewniał rodzicom byt po zapisaniu gospodarstwa na jedno z dzieci. Pomieszczenia w chałupie skupione zostały wokół obszernego, centralnego komina co ułatwiało ich ogrzewanie. Wyposażenie stanowią zabytki z poł. XIX w.
CHAŁUPA ROBOTNICZA Z NAKLI została częściowo przebudowana dla celów mieszkalnych z XVIII-wiecznego chlewa. Pod wspólnym dachem znalazła się izba z sienią, przejazd dla wozów i chlewik. Służyła rodzinie pracującej u gbura w zamian za mieszkanie i możliwość uprawy niewielkiego kawałka ziemi.
CHLEW Z RADUNIA wzniesiono w 1905r.; Posiada pomieszczenia dla owiec, koni, krów i wołów oraz drobiu i świń. W połaci dachowej znajduje się charakterystyczna luka tzw. „wole oko”.
Dwusąsiekowa STODOŁA Z SZABLEWA z przejezdnym klepiskiem pochodzi z 1748r.
7. ZAGRODA DROBNOSZLACHECKA Z TRZEBUNIA jest typowa dla tej warstwy mieszkańców wsi w II poł. XIX w.
DWOREK Z TRZEBUNIA zbudowany został w latach 20-tych XIX w. dla rodziny dziedzicznych sołtysów wsi - Kopp-Ostrowskich. Wieloizbowe wnętrze budynku składa się od frontu z dwóch izb, z których większa służyła jako reprezentacyjny salonik i pomieszczenie gościnne. W przeciwległej izbie, pełniącej również rolę kuchni i jadalni, przebywano na co dzień. Na zapleczach obu izb znajdują się alkierze i komory. Urządzenie pomieszczeń mieszkalnych i gospodarczych jest charakterystyczne dla drobnych właścicieli ziemskich z Kaszub w latach 80-tych i 90-tych XIX w. KAPLICZKA, ulokowana nieopodal dworku, jest kopią kapliczki słupowej z 1869r. z przedstawieniem Piety. Oryginalna rzeźba wystawiona jest w kościele ze Swornegaci. W pobliżu zagrody znajduje się również krzyż z Czapiewic z k. XIX w.
CHLEW Z KROSEWA wzniesiono w 1863r. Posiada czterodziałowe wnętrze przeznaczone na wozownię, oborę, stajnię i owczarnię.

Dwusąsiekową STODOŁĘ ZE WSI SŁONE postawiono w k. XVIII w. Posiada przejezdne klepisko.
BUDYNEK GOSPODARCZY „TORFOWNIK” Z TUSZKOWYCH zbudowano w k. XIX w. Służył jako magazyn opału oraz sprzętów rybackich i gospodarczych.
8. OBEJŚCIE ZAGRODNIKA ZE SKORZEWA składa się z chałupy i chlewa, a wybudowane zostało w I poł. XIX w. dla potrzeb gospodarstwa gburskiego. W latach 70-tych XIX w. należało do bezrolnej rodziny utrzymującej się z pracy najemnej.
CHAŁUPA zbudowana została w 2 ćw. XIX w. W Muzeum prezentujemy jej stan po przebudowach z lat 30-tych XX w. Wąskofrontowa, z podcieniem narożnym, mieści we wnętrzu sień, izbę paradną, izbę deputatną z warsztatem krawcowej i alkierz, w którym urządzono warsztat szewski.
CHLEW ZE WSI GÓRKI zbudowano w 1 ćw. XIX w. Pomieszczenia przeznaczone były na skład opału, chlewik z kurnikiem i skład pasz dla drobnego inwentarza. Położony nieopodal warzywnik ogrodzony jest płotem laskowym.
9. ZAGRODA PÓŁGBURSKA ZE SKORZEWA składa się z chałupy, budynku gospodarczego, piwnic oraz kapliczki przydomowej. Jest otoczona murem z kamieni polnych. CHAŁUPĘ wzniesiono ok. 1800r., posiada charakterystyczną dobudówkę dla „starków”. Urodził się w niej Franciszek Pepliński - „kaszubski Drzymała”.
KAPLICZKA zawiera kopię figury św. Jana Nepomucena. Oryginalna rzeźba pochodzi ze wsi Mojusz. Została w poł. XIX w. wykonana przez wiejskiego snycerza. Obecnie, po przeprowadzonej konserwacji, znajduje się w zbiorach Muzeum
BUDYNEK GOSPODARCZY zbudowano w pocz. XIX w. Stanowi połączenie stodoły z chlewem ulokowane pod jednym dachem. Wrota stodoły osadzone zostały na drewnianych „biegunach”. Pokryte darnią PIWNICE PRZYZAGRODOWE zbudowano w konstrukcji ślemieniowej,
10. ZAGRODA RZEMIEŚLNICZA Z KALISK składa się z chałupy i chlewa. Podcieniowa CHAŁUPĘ zbudowano w pocz. XIX w. w konstrukcji zrębowej i pokryto słomą. Jej właścicielem i użytkownikiem był tzw. „gromadzki sołtys”. W budowie
Jednownętrzny CHLEW konstrukcji zrębowej pochodzi z 1780 r. o czym świadczy zachowana data na nadprożu drzwi w podcieniu. Posiada podcień wsparty na jednym słupie. Wykorzystywany był do hodowli inwentarza w zagrodzie rzemieślniczej.
11. DWOREK Z NOWEGO BARKOCZYNA wybudowano w II poł. XVIII w. Część budynku wzniesiono w technice zrębowej, w części w szkieletowej. Wyrazistym elementem architektonicznym jest wysunięty podcień z nadbudowaną na pocz. XIX w. facjatką czyli izbą dla parobka. Nie potwierdzona informacja od mieszkańców wsi, z której dworek przeniesiono, łączy jego fundację z nazwiskiem magnackiej rodziny Potockich, którym miał służyć jako dworek myśliwski.
12. ZAGRODA DROBNOSZLACHECKA Z CZARNEJ DĄBROWY
posiada zwartą zabudowę, a budynki ją tworzące powstawały w różnym czasie (od lat 70-tych XVIII w. do 1917 r.) wskutek czego zagroda jest dobrą ilustracją przemian w kaszubskim budownictwie wiejskim.
W skład zagrody wchodzą:
Zrębowy DWOREK z poł. XIX w. wybudowany z drewna sosnowego ociosanego toporami będący przykładem popularnej formy domu mieszkalnego na Kaszubach, upowszechniającej się od końca XVIII wieku.
Trójwnętrzny CHLEW kamienno - ceglany z 1917 r., mieszczący oborę, świniarnię i kuchnię gospodarczą z piecem chlebowym. Obecnie w jego wnętrzu prezentowana jest wystawa „Ks. ppłk. Józef Wrycza - działacz niepodległościowy”.
CHLEW o konstrukcji szkieletowej z lat 60-tych XIX w. W budowie
A także zrębowa STODOŁA z lat 70-tych XVIII w., która jest budynkiem z przejazdem bramnym, stanowiącym jednocześnie główny wjazd na teren zagrody. Wnętrze stodoły podzielono na dwa sąsieki przedzielone klepiskiem oraz owczarnię dostępną z przejazdu.
Podczas ostatniej wojny w zagrodzie ukrywał się przed hitlerowcami ks. ppłk Józef Wrycza, pseudonim Rawycz, ideowy przywódca pomorskiego ruchu oporu. Z inicjatywy Józefa Dambka na spotkaniu w zagrodzie Żmuda-Trzebiatowskich w lipcu 1941 roku doprowadzono do porozumienia kilku grup partyzanckich i powołania Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”, największej organizacji konspiracyjnej działającej na Pomorzu. Ks. Wrycza był w ścisłym kierownictwie sprzysiężenia, powierzono mu funkcję prezesa Rady Naczelnej TOW „Gryf Pomorski”, którą pełnił przez dłuższy czas.


BUDOWNICTWO KASZUB ŚRODKOWYCH
15. ZAGRODA GBURSKA Z GARCZA jest przykładem zamożnej zagrody rolniczo-hodowlanej o XIX w. tradycji. W Muzeum ukazano jej stan z lat 30-tych XX w.
STODOŁA ZE STAREJ HUTY ufundowana została w 1903 r. przez Jana Wermana. Pod wspólnym dachem znajdowała się stodoła oraz magazyn opału - torfu i drewna, a pod jednym z sąsieków piwnica na ziemiopłody. Bryła stodoły nawiązuje do popularnych na Kaszubach od k. XIX w. budynków ze ścianką kolankową. Budynek posiada konstrukcję szkieletową z drewna sosnowego, jest oszalowany deskami, a część pól szkieletowej ramy ścian zewnętrznych wypełniono murem z gliny.
Kamienny CHLEW przeniesiony z miejscowości Szopa, wybudowano w 1934r. Jego dach pokryty został „szyndlami” czyli cienkimi gontami dartymi z drewna sosnowego, lub świerkowego. Jednoprzestrzenne wnętrze chlewa podzielone zostało na stanowiska dla krów, koni, świń i kur.
CHAŁUPA z Garcza ufundowana została w 1828 r. przez Franciszka Marszałkowskiego. Od trzech pokoleń użytkowana była przez rodzinę Formellów. Jest to budynek konstrukcji szkieletowej z dachem naczółkowym przykrytym słomą. W Muzeum odtworzona w formie z końca lat 30-tych XX w. Wyposażenie budynku jest w ok. 80-ciu procentach oryginalne.
W budowie
17. LEŚNICZÓWKA Z NOWYCH CZAPLI została ufundowana przez pruską administrację leśną w 4 ćw. XIX w.
LEŚNICZÓWKA to budynek konstrukcji zrębowej, podpiwniczony i wieloizbowy. Forma i plan budynku narzucony został przez administrację leśną.
Ceglano-szkieletowy BUDYNEK GOSPODARCZY pod wspólnym dachem mieści część inwentarską oraz stodołę.
W budowie
21. DWOREK Z RAMLEJÓW wybudowany został przez cieślę Józefa Arendta z Kiełpina w 1945r. w miejscu poprzedniego domu, który spłonął w czasie wojny. Zleceniodawcą był Jan Puzdrowski - przedstawiciel pomorskiej rodziny o szlacheckich tradycjach. Szerokofrontowy, dwutraktowy budynek posiada szkieletową konstrukcję ścian, a także dwuspadowy dach kryty słomą. We wnętrzu znajdują się pracownie muzealne.
22. WARSZTAT KOŁODZIEJSKI Z MIRACHOWA został ufundowany przez Sczepana Okroja w 1927 r., a wybudowany przez cieślę Gustawa Czaję. Budynek posiada konstrukcję szkieletową, w części warsztatowej z glinianym murem wypełniającym, w pozostałej części - oszalowany deskami. Posiada oryginalne wyposażenie.
W pobliżu warsztatu KRZYŻ z miejscowości Migi w gm. Sierakowice. Jest to kopia krzyża wzniesionego w pocz. XX w.

BUDOWNICTWO KASZUB PÓŁNOCNYCH
23. ZAGRODA GBURSKA Z GNIEŻDŻEWA
KAPLICZKA Z PUZDROWA - wybudowana w 1937 r. z inicjatywy mieszkańców wsi, którzy w 2005 r. przekazali ją do Muzeum. Wewnątrz figura MB Różańcowej przywieziona z Cęstochowy w 1937 r.
26. ZAGRODA SZLACHECKA Z LUZINA
DWÓR wybudowano w 3 ćw. XVII w. w konstrukcji zrębowo-szkieletowej. Budynek, z biegiem lat wielokrotnie przebudowywany i modernizowany, posiada wielodziałowe wnętrze z reprezentacyjnymi izbami od frontu. Wewnątrz prezentujemy wystawy: „Mieszkanie szlachecko - ziemiańskie na Kaszubach z pocz. XX w.”, „Czystość i porządek domowy w k. XIX w. i pocz. XX w.”oraz „Dzieje zagrody folwarcznej z Luzina”.
SPICHLERZ wzniesiono w 3 ćw. XVIII w. w konstrukcji szkieletowej z murem wypełniającym z gliny. Mieści wystawę zrealizowaną we współpracy z Instytutem Herdera w Marburgu - „Polacy, Niemcy, Kaszubi. Fotograficzne obrazki z życia kaszubskiej i pomorskiej wsi XIX i XX w.”
Wielodziałowy CHLEW z kamienia mieszczący oborę, stajnię, świniarnię i magazyn pasz zbudowano w 3 ćw. XIX w.
W budowie
Dwuklepiskowa STODOŁA z Łęczyc pochodzi z dużego gospodarstwa sołeckiego, a wybudowana została w k. XIX w. Jest to budynek o konstrukcji szkieletowej (w dużej części z dębiny) z murem wypełniającym z cegieł. Jedną z jego długofrontowych ścian oszalowano deskami.
29. ŚWIĄTYNIA Z BOŻEGOPOLA WIELKIEGO ufundowana została przez Bertholda von Luntosch właściciela wsi w latach 1637-1658. Budynek wzniesiono w konstrukcji szkieletowej z drewna sosnowego, z murem wypełniającym z cegieł. Pierwotnie służyła jako zbór protestancki, a po 1946 r. jako kościół katolicki. W 1743 r. bryłę świątyni wzbogacono dzwonnicą ustawioną na stropie, a w 1867 r. dobudowanąo wschodnią zakrystię. W 1789 r. wymurowano w kościele kryptę grzebalną dla rodziny Wejherów, właścicieli wsi od 1789 do 1945 r. Obecnie świątynia mieści wystawę o charakterze sakralnym pt: "Dawna sztuka sakralna Pomorza Gdańskiego". Znajdują się na niej m. in. dawne krzyże przydrożne oraz kapliczki zgromadzone w Muzeum, sprzęty i dewocjonalia charakterystyczne dla kultury duchowej mieszkańców Pomorza Gdańskiego, a także przedmioty przekazane Muzeum wraz z kościołem, t.j.: trumny z krypty kościelnej, dwie drewniane tablice ku czci mieszkańców Bożegopola Małego i Chmieleńca oraz Bożegopola Wielkiego poległych na frontach wielkiej wojny 1914-1918 roku, ufundowane przez Towarzystwo Wojaków w Bożympolu Wielkim, dzwon, XIX-wieczny wiszący świecznik i oryginalny wiatrowskaz.

BUDOWNICTWO KOCIEWIA LEŚNEGO
31. CHAŁUPA Z OSIEKA wybudowana została w technice zrębowej i sumikowo-łątkowej na przełomie XIX i XX w. Posiada dwuspadowy dach o niewielkim spadku połaci, oszalowany deskami i pokryty papą. Budynek jest przykładem ostatniej wyróżniającej się formy architektonicznej na Pomorzu. W jego wnętrzu wydzielono obszerne pomieszczenie na zakład stolarski.
W budowie
33. CHAŁUPĘ GBURSKĄ Z OSKIEGO PIECA wzniesiono około roku 1880 r., w konstrukcji zrębowej z charakterystycznymi ostatkami w narożnikach. Budynek posiada dwuspadowy dach kryty słomą, a w jego wnętrzu izby usytuowano wokół szerokiego komina. Pochodzi z miejscowości, która swoją genezę wywodzi od smolarzy wypalających węgiel drzewny.
W budowie
34. ZAGRODĘ CHAŁUPNIKA Z ZAZDROŚCI zbudowano na pocz. XIX w. w osadzie śródleśnej w Borach Tucholskich założonej przed 1780 r., której mieszkańcy trudnili się głównie przemysłem leśnym, a w mniejszym stopniu zajęciami rolniczo - hodowlanymi;.
CHAŁUPA została wzniesiona po 1802 r, a jej użytkownicy byli bezrolni. Utrzymywali się z pracy najemnej i rzemiosła. Konstrukcja ścian zrębowa - „na obłap”, z ostatkami. Dach został pokryty sosnowymi „dranicami”. Niewielkie wnętrze chałupy mieści jedną izbę z wyposażeniem z II poł. XIX w.
Jednownętrzny CHLEW pochodzący z pocz. XIX w., zbudowany został w konstrukcji zrębowej, w której „brusy” powiązano „na obłap”. Dach budynku pokryto słomą.
W budowie

BUDOWNICTWO KOCIEWIA POLNEGO


39. CHAŁUPA ROBOTNICZA Z KLONÓWKI wybudowana została w latach 30-tych XIX w. dla robotników folwarcznych. Budulcem były bloczki gliniane. Posiada pełnoszczytowy podcień. Według tradycji, w tej chałupie spotykali się spiskowcy, którzy mieli wziąść udział w Powstaniu Starogardzkim. Wewnątrz prezentowana jest wystawa „Florian Ceynowa i Powstanie Starogardzkie 1846r.”
40. Dwubudynkowa ZAGRODA ZE SZCZODROWA użytkowana była dawniej przez robotników rolnych pracujących w miejscowym folwarku. CHAŁUPA, której wnętrze podzielono na dwa odpowiadające sobie wielkością mieszkania, została wybudowana przed 1874r. Wnętrza ukazują jej stan z lat 20-tych XX w. W części południowej znajduje się mieszkanie weterynarza ludowego.
CHLEW Z KLUKOWEJ HUTY został wybudowany w 1897r. przez cieślę Kopicę, pochodzącego z okolic Lipusza, na zlecenie właściciela gospodarstwa gburskiego zatrudniającego robotników rolnych. Posiada dach dwuspadowy przykryty słomą.
41. ZAGRODA GBURSKA Z POGÓDEK jest przykładem XIX-wiecznego gospodarstwa rolniczo-hodowlanego z Kociewia. Składa się z chałupy i stodoły.
CHAŁUPĘ wybudowano w latach 70-tych XIX w. w konstrukcji sumikowo-łątkowej czyli z narożnymi pośrednimi słupami (tzw. łątkami), między którymi osadzone zostały sumiki. We wnętrzu, wokół centralnego komina, rozlokowane są dwie sienie i cztery pomieszczenia użytkowe. W chałupie odbywają się zajęcia edukacyjne związane z tkactwem, krawiectwem, drukowaniem tkanin oraz wyrobem filetu.
STODOŁA Z GRABÓWKA wybudowana została w 1749r. Posiada dwa sąsieki przedzielone przejezdnym klepiskiem. Dobudówki o konstrukcji szachulcowej pełniły funkcję chlewików. W pobliżu chałupy znajduje się kopia krzyża z ludową pasyjką z 1889r. - tzw. „BOŻA MĘKA” pochodząca z tejże zagrody. Oryginał po przeprowadzonej konserwacji znajduje się w magazynowych zbiorach Muzeum.

BUDYNKI PRZEMYSŁOWE I UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ
44. WIATRAK „KOŹLAK” Z JEŻEWNICY został wzniesiony w 1876r. przez majstra Ludwicha. Jest przykładem wiatraka kozłowego, charakteryzującego się tym, że cały jego korpus podparty nieruchomą podstawą - tzw. "kozłem" - można obracać w kierunku wiatru. Wiatrak posiada w wyposażeniu tradycyjne urządzenia przemiałowe oraz nowsze, wprowadzone w latach 20-tych XX w. Obsługiwany był przez jedną osobę, zazwyczaj właściciela, który korzystał z pomocy członków rodziny lub wędrującego terminatora w zawodzie młynarskim. Zdolność przemiałowa młyna wynosiła ok 1 tony zboża w ciągu doby.
45. WIATRAK „HOLENDER” Z BRUS zbudowany został w 1876r., z elementów drewnianych dawnej dzwonnicy. Zmodernizowany w 1914r., użytkowany był do 1947r. Wzniesiony na planie ośmiokąta, posiada wnętrze trzypoziomowe oraz ruchomy dach mieszczący koło paleczne osadzone na wale skrzydłowym. Obrotowy dach z silnikiem wiatrowym ustawiany jest pod wiatr za pomocą tzw. "baby" czyli kołowrota mocowanego do polerów wkopanych wokół wiatraka. Energia uzyskiwana z wiatru przekazywana jest za pośrednictwem kół zębatych i pasowych. Głównym elementem w systemie transmisji napędu jest pionowy wał centralny wprawiany w ruch obrotowy przez koło paleczne osadzone na wale skrzydłowym. Pierwotne jako urządzenia przemiałowe służyły dwa złożenia kamieni młyńskich, które po 1914 r. zastąpiono fabrycznym mlewnikiem ustawionym nad piwnicą. Oprócz mlewnika w wiatraku pracowały również inne urządzenia jak wialnia i tryjer służące do oczyszczania zboża, łuszczarka i zgniatacz wspomagające mlewnik, a także odsiewacz odsiewający mąkę po każdorazowym przepuszczeniu mlewa przez dwuwalcowy mlewnik. Mieszkańcy wsi nadali młynowi imię "Przeszkoda" z uwagi na fakt, że psuł interes właścicielowi istniejącego wcześniej wiatraka. Znajdująca się w pobliżu wiatraka Szopa młyńska to rekonstrukcja pomocniczego budynku usytuowanego dawniej przy młynie w miejscowości Rolbik. W jednej części szopy zgromadzono narzędzia i sprzęty pomocne w eksploatacji wiatraka, w tym tzw. „ryflarkę” do renowacji metalowych walców zamontowanych w mlewniku. W drugiej części odtworzono olejarnię z tradycyjną prasą do wytłaczania oleju z prażonego siemienia lnianego. Budynek wzniesiono w konstrukcji szkieletowej i oszalowano deskami. Posiada płaski dach kryty papą.

 
46. TARTAK ZE STANISZEWA posiada trak typu horyzontalnego, służący do przecierania drewna. Trak wyprodukowano w bydgoskiej fabryce „Carl Blumwe i Syn” w k. XIX w. Był to prawdopodobnie jeden z pierwszych produktów w długiej serii wyrobów firmy. Jako napęd wykorzystywano dawniej koło wodne lub lokomobilę parową. W Muzeum okazjonalnie uruchamiana jest lokomobila parowa wyprodukowana przez niemiecką firmę "Floether" w 1903 r. Zadaszenie to kopia oryginalnej szopy tartacznej.
Kamienne rzeźby znajdujące się za tartakiem i na terenie Muzeum są pozostałością pleneru rzeźby w granicie, w którym brało udział wielu artystów rzeźbiarzy z regionu, kraju i świata.
49. SZKOŁA ZE WSI WIĘCKOWY wybudowana została w latach 50-tych XIX w. w szkieletowej konstrukcji ścian. Jej istnienie potwierdzają zapisy w dokumentach pochodzących z 1861 r. Wnętrze wg typowego, ówczesnego projektu, podzielono na dużą izbę lekcyjną i mieszkanie dla nauczyciela. Budynek pełnił funkcję szkoły do 1887 r. tj. do czasu wybudowania w Więckowach nowej, bardziej przestronnej szkoły ceglanej. Izbę szkolną wyposażono w sprzęty używane w wiejskich szkołach na Pomorzu Gdańskim do lat 20-tych XX w. W izbie lekcyjnej odbywają się "Lekcje języka kaszubskiego", "Zajęcia w zabytkowej szkole" podczas których poznajemy szkołę w okresie międzywojennym oraz warsztaty zatytułowane "Muzyczne narzędzia i instrumenty obrzędowe".
Położony w pobliżu szkoły BUDYNEK GOSPODARCZY Z KALISK pochodzi z lat 80-tych XIX w., Zbudowany jest w konstrukcji szkieletowej z murem wypełniającym z cegieł.
50. KOŚCIÓŁ ZE WSI SWORNEGACIE pod wezwaniem św. Barbary ufundowany został przez starostę tucholskiego i mieszkańców wsi oraz proboszcza z Konarzyn. ok. 1700r. Charakteryzuje się zwartą trójczłonową bryłą. Nawę, prezbiterium i zakrystię zbudowano w technice zrębowej z drewna sosnowego, dach pokryto gontem. Wieżę o konstrukcji szkieletowej dostawiono w 1740r. Stałe wyposażenie świątyni: ołtarze, ambona, stół komunijny, ława kolatorska i ławy dla wiernych. zostały przejęte wraz z kościołem, jako dar kurii chełmińskiej i nadal pełnią swe funkcje we wnętrzu odbudowanej świątyni
Manierystyczny OŁTARZ GŁÓWNY pochodzi z 3 ćw. XVII w. zawiera obrazy św. Barbary i Jana Chrzciciela z pocz. XVIII w. XVIII wieczny PRAWY OŁTARZ BOCZNY jest rokokowo-klasycystyczny; LEWY - klasycystyczny, pochodzący z XIX w. Deskowy strop pokryty jest malowidłami datowanymi z na pocz. XIX w., przedstawiającymi medaliony z wizerunkami św. Barbary, Jana Chrzciciela oraz Oka Opatrzności w bogatej oprawie roślinnej. Dekoracja ta nawiązuje do tradycji barokowej i podkreśla ludowy charakter wnętrza.
Na chórze, za prospektem organowym, znajdują się niewielkie organy gabinetowe wykonane przez gdańskiego organmistrza Gottfrida Weinerta w 1765 r.
Przeniesienie kościoła do Muzeum połączone zostało z przywróceniem jego funkcji zawieszonej w 1916 r., z chwilą poświęcenia w Swornegaciach nowej świątyni.
Obok kościoła znajduje się kopia krzyża z Wieprznicy zbudowanego w 1766r.
51. DWOREK ZE SKWIERAW ufundowała w pocz. XIX w. rodzina Chamier - Gliszczyńskich, której własnością był miejscowy folwark. Rozplanowanie wnętrza oraz bryła budynku są charakterystyczne dla budownictwa wiejskiego popularnego na Kaszubach do pierwszej poł. XIX w. Budynek posiada charakterystyczny podcień narożny zajmujący połowę jego szerokości.
52. DWOREK Z RADUNIA został wzniesiony w latach 50-tych XIX w. Jego fundatorem była rodzina Lew- Kiedrowskich. W zabudowie wsi wyróżniał się wielkością i nowoczesnością konstrukcji, naśladując modne w poł. XIX w. dwory klasycystyczne. Budulcem było drewno sosnowe, belki tworzące ściany połączone zostały w węgłach na jaskółczy ogon. W budynku mieszczą się pracownie i biura Muzeum
55. KUŹNIĘ Z LINI zbudowano na pocz. XX w. w szkieletowej konstrukcji ścian z murem wypełniającym z gliny. Posiada niski, dwuspadowy dach, oszalowany deskami i przykryty smołowaną papą. Dużą część wnętrza zajmuje niskie palenisko na kamiennej podbudowie, usytuowane w narożniku kuźni. Większość zgromadzonego sprzętu, ze względu na organizację pracy, posiada swoje stałe miejsce w kuźni. Metal odkuwano w pobliżu paleniska, roboty ślusarskie wykonywane były w przedniej części kuźni, podkuwanie koni - przeważnie na zewnątrz. Budynek pełnił swą funkcję do lat 80-tych XX w. Do Muzeum przeniesiono go wraz z oryginalnym wyposażeniem.
58. CHAŁUPĘ DZIERŻAWCY ZE STAREJ HUTY wybudowano w latach 90-tych XIX w. w konstrukcji szkieletowej. Usytuowana była w zagrodzie urządzonej przez dzierżawcę, którego zadaniem było wykarczowanie lasu na działce oddalonej od centrum wsi i przystosowanie ziemi do uprawy. W Muzeum chałupę dostosowano do funkcji budynku gastronomicznego pod nazwą karczma „Wygoda”.
59. KARCZMA Z RUMI jest rekonstrukcją karczmy zajezdnej usytuowanej przy dawnym trakcie z Berlina przez Gdańsk do Królewca. Budynek w formie zrekonstruowanej w Muzeum, został wybudowany w XVIII w. i był w latach późniejszych kilkukrotnie przebudowywany i modernizowany. Karczma to właściwie dwie odrębne budowle pod wspólnym dachem. Dłuższe skrzydło, przejezdne, z dużymi wrotami i posadzką z bruku, było tzw. „stanem” dla pojazdów i koni - łącznie było to 10 boksów dla 22 koni, w mniejszej części znajdowała się karczma z pokojami dla gości. Budynek wzniesiono w konstrukcji szkieletowej z drewna sosnowego z murem wypełniającym z cegieł. Dach wielospadowy przykryty został dachówką holenderską. W Muzeum karczma pełni rolę sektora wejściowego - mieści wejście na teren ekspozycji, kasę biletową, multimedialną wystawę wprowadzającą, salę wystaw czasowych oraz lokal gastronomiczny z pokojami gościnnymi.
  GRÓB ZAŁOŻYCIELI MUZEUM
Teodora z d. Fethke - 24.IX. 1860. Małe Chełmy - 21.11.1951
Izydor Gulgowski - 4.IV.1874, Iwiczno - 22.IX.1925